Հայ-թուրքական հակամարտության այսպես կոչված «կարգավորման» և նրա բովանդակության մասին
Արմեն Այվազյան
«ԱՐԱՐԱՏ» ռազմավարագիտական կենտրոնի տնօրեն, քաղ. գիտ. դոկտոր
Ռուս-վրացական օգոստոսյան պատերազմն ու նրա հետևանքները Հայաստանը դնում են բավականին ծանր աշխարհաքաղաքական ու տնտեսական կացության մեջ։ Հասկանալի է, որ ՀՀ իշխանությունները ելքեր են որոնում դրությունը մեղմացնելու համար։ Եվ այդ ելքերից հիմնականը նրանք համարում են հայ-թուրքական հակամարտության կտրուկ հաղթահարումը, կամ, ինչպես ընդունված է ասել, հայ-թուրքական հարաբերություններ այսպես կոչված «կարգավորումը»։ Կարևոր է, սակայն, նկատել, որ ՀՀ իշխանությունների՝ Թուրքիայի նկատմամբ նոր դիրքորոշումների որդեգրումն սկսվել է մինչև ռուս-վրացական հակամարտության վերջին բռնկումը։ Իրականում՝ սա հին, դեռևս Լ. Տեր-Պետրոսյանի օրոք փորձարկված ու ձախողված արտաքին քաղաքականությունն է, որն այդպես էլ արմատապես չվերանայվեց Ռ. Քոչարյանի իշխանության ժամանակ, իսկ այժմ արդեն ապրում է իսկական վերածնունդ։
Նախ, պարզենք, թե ի՞նչ են հասկանում «հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում» ասելով Հայաստանի իշխանությունները և «արմատական ընդդիմությունը», որոնց տեսակետներն այս հարցում համընկնում են: Բանն այն է, որ նրանք շատ հաճախ խուսափում են բացահայտել այդ կարգավորման բուն բովանդակությունը:
Դատելով ՀՀ իշխանությունների հայտարարություններից, մասնավորապես նախագահ Սերժ Սարգսյանի վերջին հոդվածներից ու հարցազրույցներից, պարզ է դառնում, որ պաշտոնական Երևանի համար հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը ենթադրում է երկու հիմնական բաղադրիչ. Թուրքիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում ու սահմանի բացում։
Իրականում, սա կարգավորում չէ, որովհետև հայ-թուրքական հակամարտությունը շատ ավելի բարդ ու բազմակողմանի կառուցվածք ունի: Պաշտոնական Երևանը հետևողականորեն անտեսում է Թուրքիայի ռազմավարական իրական նպատակները, հրաժարվում է Անկարայի գործողություններին տալ համարժեք քաղաքական գնահատական, մնացած բոլոր հարցերը համարում է երկրորդական, ընդսմին պիտակավորելով դրանք «վիճահարույց պատմական խնդիրներ» (Ս. Սարգսյան, 9 հուլ. 2008, Wall Street Journal) [1], «անցյալի բարդույթներ» (Ռուբեն Հայրապետյան՝ Հ1, 3 սեպ. 2008թ.)»: Այսպիսի բառապաշարը գրեթե նույնանում է ԱՄՆ պետդեպարտամենտի օգտագործած կլիշեներին ու գնահատականներին։ Չափազանցություն չի լինի, եթե ասենք, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում ՀՀ իշխանությունները որդեգրել են ԱՄՆ պետդեպարտամենտի դիրքորոշումները։ Խախտվում են նաև իրավահավասարության խորհրդանշական սկզբունքները. թուրք թղթակիցներին թույլ է տրվում հարցազրույց վերցնել ՀՀ նախագահից և նրան սուր հարցեր ուղղել, իսկ հայ թղթակիցներին նույնը բանն անել Թուրքիայի նախագահի հետ չի թույլատրվել։
Սեպտեմբերի 3-ին՝ ՀՀ դեսպանների հետ հանդիպման ժամանակ նախագահ Ս. Սարգսյանն օգտագործեց մի հաջող բանաձև՝ «չմոռանալով անցյալը, նայենք ապագային»։ Բայց այս բանաձևից հետևում է նաև, որ պետք է ճիշտ եզրակացություններ անել նաև հայ-թուրքական հակամարտության վերջին մեկ ու կես տասնամյակի պատմությունից, ապագան ճիշտ կառուցելու համար պետք է բաց աչքերով նայել ոչ միայն անցյալին, այլև ներկային։
Արդյո՞ք Թուրքիան Հայաստանի նկատմամբ չի վարում խիստ թշնամական քաղաքականություն` սկսած Հայաստանի անկախության ձեռքբերման պահից մինչև այսօր: Ինչպե՞ս կարելի է անվանել մի երկիր, որն իրականացնում է իր կողմից բնաջնջված ժողովրդի նորաստեղծ պետության 15-ամյա շրջափակում, հրաժարվում է այդ պետության հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել, բազմակողմանի աջակցություն է ցույց տալիս Հայաստանը բնաջնջել խոստացող իր դաշնակցին՝ Ադրբեջանին, այդ թվում՝ ռազմական, հետախուզական, դիվանագիտական, քարոզչական և այլ միջոցներով, խրախուսում է հայկական մշակութային ժառանգության ոչնչացումն ու յուրացումն իր և իր դաշնակիցների տարածքում, ժխտում է իր կատարած ցեղասպանությունը, հերոսացնում է հայերի բնաջնջումը ծրագրած և ղեկավարած գործիչներին, հայության դեմ վարում է մշտական տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմ։
Այս ամենi նշանակում է ընդամենը մի պարզ բան, որը չտեսնելը վտանգավոր է, այն է՝ Թուրքիան ոչ միայն չի զղջացել Հայաստանի մեծ մասը ցեղասպանության ճանապարհով հայաթափելու համար, այլև շարունակում է նույն թշնամական քաղաքականությունը Հայաստանի նորաստեղծ պետականության դեմ՝ Հայկական հարցի վերջնական՝ թուրքական լուծմանը հասնելու մտադրությամբ։ Այս պահին, սակայն, Թուրքիան փորձելու է Հայաստանի ոչնչացման իր ծրագրերն իրականացնել Ադրբեջանի ձեռքերով, օժանդակելով վերջինիս Արցախի և Սյունիքի բռնազավթման ծրագրերին։
Այսպիսով, Թուրքիան ոչ թե «հարևան երկիր» է (ինչպես փաղաքշորեն անվանում են նրան ՀՀ իշխանական և ընդդիմադիր շատ կուսակցություններ ու գործիչներ), այլ թշնամի հարևան է։ ՀՀ երեք նախագահների օրոք էլ Հայաստանի իշխանությունները, ենթարկվելով արտաքին ճնշումներին, նաև խորությամբ չըմբռնելով Հայկական հարցի բուն էությունը, հրաժարվել են ճիշտ գնահատական տալ Թուրքիայի քաղաքականությանը։ Արդյունքում՝ արտաքին աշխարհում հայ-թուրքական հակամարտությունը տարիներ շարունակ ըստ արժանվույն չի լուսաբանվել, իսկ հայությունը մեծապես ապակողմնորոշվել և շփոթության է մատնվել ինչպես Հայաստանում այնպես էլ, Սփյուռքում:
Շրջափակման թուրքական դրդապատճառների և սահմանի բացման հավանականության մասին
Ի վերջո, ինչու՞ է Թուրքիան փակել Հայաստանի սահմանը։ Պատասխանը վիճարկման ենթակա չէ՝ որպեսզի Հայաստանին առավելագույն հնարավոր վնաս հասցնի։ Թեև քաղաքականապես հայկական կողմը շահեց ռուս-վրացական պատերազմի արդյունքներից, մասնավորապես, անջատման ճանապարհով ինքնորոշման երկու նախադեպ առաջացավ (այն էլ Արցախին հարակից և պատմաքաղաքական նույն ժառանգությունն ունեցող տարածշրջանում), բայց մյուս կողմից Վրաստանի վրայով տարանցիկ ճանապարհների անհուսալիությունն անհամեմատ ուժգնացավ, այդպիսով բարձրացնելով նաև Հայաստանի թուրքական շրջափակման արդյունավետությունը։ Ուստի դժվար է պատկերացնել, թե ինչու՞ պետք է հենց այս հարմար պահին Թուրքիան բացի Հայաստանի ցամաքային սահմանը։ Սահմանի բացման հավանականությունն առաջիկայում չնչին է։ Թուրքիայի վրա չի եղել և չի էլ լինելու այնպիսի ճնշում, որն ստիպի նրան արմատապես հրաժարվելու իր որդեգրած հակահայկական քաղաքականությունից։
Հետևաբար, Թուրքիան կարող է սահմանը բացել միայն երկու դեպքում.
1. Եթե Հայաստանը կատարի այն երեք զիջումները, որոնք հայտնի են որպես թուրքական «նախապայմաններ».
ա) հրաժարվի ցեղասպանության միջազգային ճանաչման իր որդեգրած քաղաքականությունից,
բ) հանձնի Արցախն Ադրբեջանին,
գ) հրապարակայնորեն ու պաշտոնապես հրաժարվի Հայաստանի արևմտյան՝ Թուրքիայի կողմից բռնազավթված տարածքներից (այստեղ չենք նշում տարբեր պահերի թուրք պաշտոնյաների հնչեցրած այլ նախապայմանները)։
Միասին վերցված, այս երեք վերջնագրային պահանջների ընդունումը նշանակելու է Հայաստանի լիակատար անձնատվություն՝ կապիտուլյացիա, ուստի սկզբունքորեն անհնարին է։ Հե՜նց դրա համար է Թուրքիան առաջադրել այդպիսի անընդունելի պահանջներ, որպեսզի Հայաստանի դեմ մշտապես ճնշման հնարավորություններ ունենա։ ՀՀ իշխանությունները փորձում են պահպանելով Արցախը, մասնակի զիջումներ անել մյուս երկու հարցերում, մերժելով Հայկական հարցի ամբողջականությունը և իրականում թուլացնելով Արցախի պաշտպանության կռվանները [2]։ Մասնավորապես՝ ցեղասպանությունը «քննող» պատմաբանների համատեղ հանձնաժողով հիմնելու մասին ՀՀ նախագահի տված համաձայնությունը, արևմտյան և արևելյան Հայաստանը ոչ թե միասնական հայրենիքի հատվածներ, այլ սոսկ պատմականորեն ձևավորված տերմիններ համարելը, Արարատները հայկական ֆուտբոլի ֆեդերացիայի զինանշանից ջնջելը։ Զիջումները դեռ նոր են սկսվել և շարունակվելու միտում ունեն։ Մինչդեռ դիմացը ոչ մի զիջում չկա և չի լինելու։ Այդուամենայնիվ, այսպիսի անիմաստ զիջումները թուրքերին որևէ կերպ չեն բավարարելու։
2. Թուրքիան կբացի Հայաստանի հետ սահմանը մի դեպքում ևս. եթե իր հաշվարկները ցույց տան, որ դրանով Հայաստանին ավելի մեծ վնաս կպատճառի։ «Բարիդրացիության» նոր պայմաններում Թուրքիան իր թշնամական քաղաքականությունը կտեղափոխի այլ, առավել վտանգավոր ոլորտներ, առաջ բերելով Հայաստանի ազգային անվտանգության համար շատ լուրջ խնդիրներ։ Հետևելու է թուրքական տնտեսական և ժողովրդագրական ներխուժումը Հայաստան, ներքին արտադրողը շուկայից դուրս է մղվելու։ Անկարան խրախուսելու է հայերի զանգվածային արտագաղթը Թուրքիա և թուրքերի մուտքը Հայաստան (մասամբ՝ «մահմեդական հայերի» անվան տակ), ունենալու ենք նաև հազարավոր խառնամուսնություններ։ Թուրքական տնտեսական ներխուժմանը զուգահեռ ընթանալու է տեղեկատվական, գաղափարական, մշակութային ու հոգեբանական ներխուժումն ու թուրքական պետական քարոզչության անարգել ներթափանցումը Հայաստան։ Այդ քարոզչության ուղղությունները հայտնի են՝ Հայոց ցեղասպանության և Արևմտյան Հայաստանի մոռացության մատնում, Արցախից և ազատագրված տարածքից հրաժարում, Ադրբեջանի հավանական ագրեսիայի նախօրեին հայերի միջավայրում պարտվողականության սերմանում, Ջավախքի հայաթափության նախապատրաստում, այս ինքնամերժման հիմքի վրա ազգի զգոնությունը բթացնող թրքասիրության սերմանում։
Նկատի ունենալով մեզանում հակաքարոզչության գրեթե իսպառ բացակայությունը, բարոյահոգեբանական մթնոլորտի ծայրահեղ ծանր իրավիճակը և օտարամոլության ներկայիս վերնախավային ու զանգվածային համաճարակը, միանգամայն հասկանալի է, թե հարյուրավոր ու հազարավոր թուրք բիզնեսմենների և գործակալների միջոցով իրականացվելիք այդ քարոզչությունն ինչպիսի կործանարար հետևանքներ կունենա Հայաստանի ազգային անվտանգության համար։ Եթե աղանդները զգալի հաջողությամբ իրականացնում են իրենց հոգեորսությունը Հայաստանում, ապա հայերի հոգիներում իրենց հունձքը հարյուրապատիկ հաջողությամբ կկատարեն թուրքական հատուկ ծառայությունները։ Արդյո՞ք Հայաստանի ազգային անվտանգության համակարգն ի վիճակի է դիմակայելու այս ամենին։
Սակայն այդ ամենը լինելու է ընդամենը նախերգանքը։ Հայության քաղաքական զգոնությունը բթացնելուց հետո հետևելու է Ադրբեջանի ռազմական ներխուժումը։
Հին ու նոր «քաղաքական սիրախաղեր»
Թուրքերի հետ այսօրվա «քաղաքական սիրախաղերն» առաջինը չեն հայոց պատմության մեջ: Եղել են այսպիսի սիրախաղեր 1908-1909թթ. Դաշնակցության և Երիտթուրքերի միջև, երբ հայ որոշ գործիչներ ասում էին, թե «այլևս հայի քթից մեկ կաթիլ արյուն չի հոսելու Թուրքիայում»։ Այդ սիրախաղերին հետևեց Մեծ Եղեռնը: Կարսի անկումից առաջ, հայ բոլշևիկները այն հանձնելու կոչեր էին անում` հայտարարելով, թե թուրքերը փոխվել են, այլևս համաշխարհային հեղափոխության առաջադեմ կողմնակիցներ են: Արդյո՞ք այս կոչերը չեն հիշեցնում այսօրվա նեոբոլշևիկներին, որոնք, առանց դույզն ինչ Թուրքիայի մասին գաղափար ունենալու, պնդում են, թե Թուրքիան փոխվել է, այլևս այն Թուրքիան չէ, ձգտում է դեպի Եվրոպա և այլն:
Այսօրվա քաղաքականության արդյունքը հանգեցնելու է ընդամենը նրան, որ աճելու է այն մարդկանց թիվը, որոնց քաղաքական գիտակցությունն ու զգոնությունը հայ-թուրքական հարաբերությունների մասով բթացված են: Հասարկության զգալի մասի մոտ զգոնության թուլացումից հետո, շատ ավելի հեշտ է լինելու հայերի հետ անել այն, ինչ բազմիցս արել են: Սա թուրքերի կողմից փորձված մեթոդ է:
Հայ-թուրքական հարաբերություններում նախապայմաններ առաջադրելու և նախապայմաններից հրաժարվելու սկզբունքների մասին
Առհասարակ սխալ է, երբ մի կողմը տարիներ շարունակ նախապայմաններ է առաջադրում, իսկ մյուս կողմը նախապայմաններ չունի:
Հայկական կողմը պետք է ինքը հայ-թուրքական հակամարտությունը կարգավորելու նախապայմաններ ունենա. Թուրքիան պետք է դադարեցնի հայության ու Հայաստանի դեմ տարվող տեղեկատվական-քարոզչական պատերազմը, պետք է դադարեցնի իր աջակցությունը Ադրբեջանին, պետք է ճանաչի հայոց ցեղասպանությունը: Առանց ցեղասպանության ճանաչման լուրջ առաջընթաց մեր հարաբերություններում հնարավոր չէ: Այդ ամենից հետո միայն սահմանի բացումը կծառայի Հայաստանի շահերին, այլ ոչ թե Թուրքիայի հակահայ նպատակներին։ (Այս հարցին անդրադարձել ենք առանձին հոդվածով, տե՜ս կից)։
Թուրքիայի առաջարկած Կովկասյան կայունության և անվտանգության պլատֆորմի մասին
Առհասարակ, պետությունների նման (Ռուսաստան, Թուրքիա, Հայաստան, Վրաստան, Ադրբեջան) կազմով անվտանգության միջազգային կազմակերպություն ստեղծելն անհավանական խնդիր է։ Ինչպե՞ս կարող են, օրինակ, միևնույն անվտանգության համակարգում համատեղ աշխատել Հայաստանն ու Ադրբեջանը, եթե այս երկրներն ունեն Արցախյան հիմնախնդիր և նրանցից մեկն ամեն օր սպառնում է մյուսին պատերազմով: Կամ Ռուսաստանն ու Վրաստանը, որոնք բացահայտ թշնամի պետություններ են, ինչպե՞ս են միմյանց հետ անվտանգության գործուն դաշնակիցներ լինելու։ Այսպիսի հավանականությունը չարժե նույնիսկ քննարկման առարկա դարձնել։
ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Թուրքիայի նախագահի այցելությունը Երևան որևէ իրական փոփոխություն չի առաջացնելու այդ պետության հակահայկական քաղաքականության մեջ։ Հայ-թուրքական սահմանը դեռ երկար ժամանակ փակ է մնալու։ Իսկ բացվելու դեպքում՝ օգտագործվելու է Հայաստանին ավելի մեծ չափով վնասելու համար։
Թուրքիայով ճանապարհը Հայաստանի համար դեպի արտաքին աշխարհ անվստահելի, վտանգավոր ելք է: Եթե նույնիսկ թուրքերը վաղը բացեն սահմանները, մինչ այդ կորզելով Հայաստանի կառավարությունից անդառնալի զիջումներ քաղաքական, գաղափարաբարոյական և աշխարհայեցակարգային ոլորտներում, ապա քիչ անց կարող են կրկին այդ սահմանը փակել: Նաև կարող են այդ ճանապարհը մշտական քաղաքական ճնշումների առարկա դարձնել, դնելով Հայաստանի տնտեսությունը կախյալ, պատանդի կարգավիճակում [3]։
ՀՀ իշխանություններն սկսել են միակողմանի և անիմաստ զիջումների մի ընթացք։ Այս քաղաքականության շարունակությունն անխուսափելիորեն կանգնեցնելու Հայաստանն ու հայ ժողովուրդը անելանելի դրության մեջ։
ՀՀ քաղաքական վերնախավը, օգտագործելով ՀՀ պետական մեքենայի ընձեռած վարչական ու տեղեկատվական հնարավորությունները, հայ-թուրքական մոտալուտ հաշտեցման իր պատրանքներն եռանդուն կերպով փաթաթում է հայ ժողովրդի վզին։ Հայ ժողովրդի ռազմավարական հիշողությանն ու աշխարհընկալման ողջ համակարգին հայտարարված է իսկական պատերազմ։ Սա գաղափարական այն նույն պայքարի շարունակությունն է, որը վերջին տարիներին վարում էին հհշական ուժերը։ Շարունակվելու դեպքում՝ հայ-թուրքական հաշտեցման մեռելածին քաղաքականությունը դաստիարակելու է շփոթված, հիասթափված, բարդ աշխարհաքաղաքական իրավիճակում կողմնորոշվելու կարողությունից զրկված, ինքնապաշտպանությանն անպատրաստ հասարակություն։
Փաստորեն, Հայաստանում, առայժմ արտաքին քաղաքականության մի վճռորոշ բնագավառում` հայ-թուրքական հարաբերությունների հողի վրա, ձևավորվել է նոր, ոչ-պաշտոնական կոալիցիա` ՀՀ իշխանություններ+ՀՀՇ։ Ընդ որում` գոնե իր գաղափարական առանցքով այս կոալիցիան ավելի ամուր է, քան գործող իշխանական կոալիցիան, որտեղ ՀՀԴաշնակցության ազդեցությունն արտաքին քաղաքականության ձևավորման վրա մոտենում է զրոյին, մինչդեռ Լ. Տեր-Պետրոսյանի գլխավորած ուժերի ազդեցությունն անդադար աճում է։ ՀՀԴ-ն, մնալով իշխանական կոալիցիայի մեջ, չի չեզոքացնում, այլ ընդհակառակը՝ նպաստում է Հայաստանի անվտանգության համար այն վտանգավոր ուղեգծին, որ որդեգրել են ՀՀ իշխանությունները։ Ի դեպ, ՀՀԴ-ի ցույցերը, ինչպես հայտարարված է, ուղղված չեն ՀՀ իշխանությունների քաղաքականության դեմ։
Թուրքիան և Ադրբեջանը շարունակում են իրենց ագրեսիվ քաղաքականությունը Հայաստանի և հայության դեմ։ Որևէ հիմքեր չկան մտածելու, թե նրանք փոխելու են իրենց քաղաքականությունը առաջիկա տարիներին ու տասնամյակներին։ Հետևաբար, հայ-թուրքական սահմանի բացման մասին խոսելուց առաջ պետք է մտածել Հայաստանի տնտեսության, հատկապես ազգային արտադրողի դիրքերն ամրապնդելու, համատարած կոռուպցիան ու սոցիալական ծայրաստիճան բևեռացումը նվազեցնելու, գաղափարաբարոյական մթնոլորտն առողջացնելու և ազգային համերաշխության հիմքեր ստեղծելու, զինված ուժերի մարտունակությունը բարձրացնելու, ժողովրդագրական ճգնաժամը հաղթահարելու՝ արտագաղթը կանգնեցնելու և ներգաղթ կազմակերպելու, համազգային արժեքների՝ հայոց լեզուն, պատմությունն ու մշակույթը զարգացնելու մասին։
Միով բանիվ՝ ազգային ամուր, կայացած պետություն կառուցելուց հետո միայն հնարավոր կլինի պրագմատիկ և արժանապատիվ արտաքին քաղաքականություն վարել՝ հավասարի պես խոսելով Թուրքիայի հետ։
—————
1 «Ոուլ սթրիթ ջորնալ»-ում հրապարակված Սերժ Սարգսյանի հոդվածի անգլերեն տարբերակում, որը բնագիրն է` գրված է, «We cannot expect tangible progress without such structured relations. Only through them can we create an effective dialogue touching upon even the most contentious historical issues», թարգմանաբար` ամենավիճահարույց հարցերը, այսինքն Ցեղասպանությունը որակվում է որպես վիճահարույց հարց: Իսկ հայերեն պաշտոնական թարգմանության մեջ, որ զետեղված է ՀՀ նախագահի պաշտոնական կայքում, գրված է, թե դրանք զգացական հարցեր են. «Մենք չենք կարող շոշափելի արդյունքներ արձանագրել առանց նմանօրինակ հարաբերությունների: Միայն այդ միջոցով կարող ենք ստեղծել արդյունավետ երկխոսություն` անդրադառնալով անգամ ամենազգացական պատմական խնդիրներին»։ Թեև երկու դեպքում էլ սխալ գնահատականներ են տրված, բայց և այնպես, ամենավիճահարույցը մի բան է նշանակում, ամենազգացականը` մեկ այլ բան, և թարգմանության տարբերությունն ինքնին մտահոգիչ է:
2 Այս մասին առավել մանրամասն տե՜ս ՀՀ Ազգային Ժողովում կայացած «Հայ-թուրքական հարաբերություններ. հիմնախնդիրներ եւ հեռանկարներ» թեմայով խորհրդարանական լսումներին 2007 թ. դեկտեմբերի 20-ին Ա. Այվազյանի՝ «ՀՀ արտաքին քաղաքականությունը Հայկական հարցի համատեքստում» զեկուցումը (www.ararat-center.org/upload/files/Armenian_Foreign_Policy_ARM.pdf)։ Զեկուցումը կրճատումներով հրապարակվել է նաև Ազգ և Հայոց Աշխարհ օրաթերթերում (22.12.2007), իսկ ռուսերենով, համառոտաբար, ՌԵԳՆՈՒՄ գործակալության կայքէջում՝ http://www.regnum.ru/news/935559.html։
3 ՀՀ իշխանություններն անցած տասը տարիների ընթացքում, օգտվելով տարածաշրջանային կայունությունից, պետք է մտածեին Իրանով ճանապարհների ցանցը զարգացնելու և այլ միջոցների մասին։ Կարծես, այժմ այդ հարցը վերջապես լրջորեն քննարկվում է ՀՀ իշքանությունների կողմից։
8 Responses to “Հայ-թուրքական հակամարտության այսպես կոչված «կարգավորման» և նրա բովանդակության մասին”
Leave a Reply
Կայքի մոդերատորներն իրավունք ունեն հեռացնելու այն գրառումները, որոնք պարունակում են անձնական վիրավորանքներ, բռնության կոչեր, թեմայից դուրս գրառումներ, գովազդային նյութեր։ Նաև չի խրախուսվում շատախոսությունը (flood):
You must be logged in to post a comment.
«Արարատ» կենտրոնն
Ո՛չ օտարալեզու դպրոցներին
I absolutely agree with Dr. Aivazian. He is a person with large vision, a loving heart, which can beat ONLY in a harmony with Truth and Justice.
I absolutely admire him. He is a real hero, a worthy citizen of good-will mankind and the true heir of Armenian million martyrs tortured unjustly, demonically- their memory is a Monument reminding us the universal EVIL still existing among us… Serj Sargsian is about to destroy that monument.
No! Can not be done!
Thank you heartly, Dr.Aivazian.
I think Armenian Government has right to pursue cool and calm relation with present Turkey because the time is ripe for such a kind relation. I do not think Armenian government is so naive to lose national security and Startegy with establishing relations with Turkey.
In oposite I believe Armenian Foreign policy will gain from such political move.
I trust in Armenian government prudance. In the end even with enemy neighbor we should not cut or not establish diplomatic relations. In politics there isno black or white. Many times issues become gray color.
But in the mind and in the memory of many Diaspora Armenians major part of Armenian historic lands now belongs to Turkey and the Armenian diaspora can not forget genocide even so the present Armenian Government cools the tension with Turkey and takes calm down and relax foreign policy with Turkey.
Popular feelings is differant than political games.
I am with Armenian government foreign policy and also with Armenian peace demostartors who loudly said we are the descentant of Mush, Erzurum and Van people.
I think there is only one word to describe the foreign policy of current Arm. government; ‘betrayal.’
Here is why;
1.the President of Armenia did not discuss his steps with e.g Armenian Cause leaders who invested their whole life and finances to promote the cause.
2.it will lead to disaster,
3. He made a room, hint to encourage Turks (?) ;
‘In my opinion Turkey may get this recognition in a short time period because Armenian officials were saying that there is no problem about this issue and they are using this only as a bargaining chip. I hope the Armenian side has seen that this is not putting Armenia in a stronger position in negotiations instead ceasing the communication with Turkey.’
http://www.turkishweekly.net/comments.php?id=2980
The dice has been rolled, and the tree is shown by its fruit.
Read the above article.
President Serj Sargsian should return from this policy to our national adapted policy, or resign…
Es miangamajn hamadzajn em Armen Aivaziani verlucutian ev ezrakacutounneri het. Avelin asel djvar e.
Dear Mr. Ayvazyan and friends,
I have read only part of your very long article/comments in respect to turkish-Armenian relations.Actually recent supposedly “thaw” Sinoi-American ping pong like rapprochement…
For it cannot be better denominated. Things are crystal clear,at least to those who can conjecture from where this new TARC(Turkish Armenian REconcilliation Committee) has emanated…
To comment -myself- or many others in a negative fashion would immediately indicate that we(Armenians in general) are unwilling to sit and discuss (again like the TARC) panels.And that we are belicose and adamant and not ready to “somehow” come to a compromise with a neighbour-antagonist(to say the very least).No it is not so. We are all in favour of having/developing relations with all of our neighbours,but ON AN EQUAL BASIS and first and foremost settling long overdue matters-issues that are burning hot in the minds and spirits of our “Mnatsortats” remnants Genocide survivors´ children and grandchildren.
Thence,if the desire of those who are and have been setting FWD the above “concilliation” for it is nothing but that!!!!!!! then,
1. Great Turkey must come forward and officially extend -worldwide- its apologies(Willy Brandt style too) i.e., through Govt spokesman and emissaries-they judge right to present their govt.
2. For Diplomatic relations can indeed then be established inTHE RIGHT WAY, not overstepping such an IMMENSE OFFENSE,nay ATTROCITY they committed against their innocent citizens destroing near a whole nation with all of its pysical/cultural and Spiritual possessions…
3. If above actions are overstepped only because the FWD pushers think of their benefits,viz. oil its safe travel through Great Turkey, etc.,then this will be only the beginning of the end of the Armenian Question/Cause, which is overripe and needs Final JUST SOLUTION, FOR
THE WORLD OWES JUSTICE TO THE ARMENIAN PEOPLE.
To surmise it is EITHER this OR A MAKE SHIFT Copncilliation which will never be accepted by the thick of our people.Let this be another lesson to those who believe that WE HAVE FORGOTTEN.
We shall never forget.We may Forgive only after proper apology, reparations and restitutions of our ancestrals lands belongings and above all compensation for blood money. To add that we are indeed ready for normal relations but if we do this WITHOUT MAKING A SUCH LIKE CLAUSE IN OUR RECONCILLIATION,AS FOLLOWS:-
“we reserve our right to pursueour just our demands, based on facts-that are undisputable and with no TIME LIMITATIONS…..” and if this is being staged ,it is because the main POWERS(again these powers) so desire for the Region and issues hinted at, boxing us in ,in a manner that if we negate then as said before we shall be dubbed as “belicose” uncompromising etc. etc.,
Now then FWD with rights reserved.THE diaspora will NEVER CEASE IN ITS EFFORTS FOR JUSTICE AND IS THERE TO STAY UNTILL LATTER IS REALIZED.
Hamahaigagani sIRo,
gaytzag palandjian
Хндранк им азгакицнерин:
Йэс бнаквум эм Москвайум, хндрум эм асек, вортех карох эм гнел hайкакан клавиатура, кампютери hамар. Нахорок шат шноракалутюн…….
Aramin
Angam Hayastanum chka hayalezu klaviatura inchqan gitem
Aynpes vor Moskvayum aravel yevs
Dreq KDWin u sovoreq tpel latineren klaviaturayov hayeren, da djvar chi
Այ Այսպես
19.09.2008 Армения меняет внешнеполитический акцент? Армения за неделю
ARMENIA Today особо отмечает тот факт, что Турция именно к России вышла с инициативой о создании Кавказской платформы безопасности и сотрудничества, а Россия немедля вовлекла в новые взаимоотношения своего главного союзника на Кавказе, Армению. При этом, пишет издание, в западной прессе появилась крайне любопытное предположение о том, что Турция может выйти из состава НАТО, а в Армении пошли разговоры о возможности разблокирования железнодорожной ветки Карс-Гюмри. “Что может означать факт открытия железнодорожного сообщения из Турции в Армению, да еще и при полной заинтересованности России в этом? Ведь, всего лишь обозначение курса на “вход” Турции в регион Кавказа через Армению радикально меняет схему геостратегического баланса интересов и ресурсов стран региона. Получается так, что Армения не только планируется в качестве железнодорожных “ворот Кавказа”, но и претендует на статус “контрольно-управляющего” фактора во взаимоотношениях всех стран региона и его соседей. Судите сами: вход железнодорожных грузов Турции в Грузию и Азербайджан должен будет осуществляться через территорию Армении, и Грузия и Азербайджан должны будут “просить разрешения” на выход из региона у Армении. А поскольку железная дорога в Армении принадлежит России, советы на выдачу разрешений Армения должна будет спрашивать у России”. По мнению агентства, такая ситуация для России будет выглядеть как “манна небесная”: “Дело не только в том, что прямо через Азербайджан и Армению российские составы будут попадать в Турцию, но и в том, что без воли России на этой территории никто хозяйничать не будет. Но здесь и возникает другой вопрос: зачем Турции нужна такая “российская кабала”? Самый легкий ответ, по мнению агентства, содержится в предположении о том, что Россия обещала Турции разрешить все ее проблемы с Арменией. В том числе – проблему Нагорного Карабаха в турецком понимании. “Традиция решать российско-турецкие проблемы за счет Армении пока не исчерпала себя. Армения для России ценна тогда, когда не мешает ее сближению с Турцией. Но если возникает такая ситуация, то… вряд ли кто-то будет изменять привычки идти на сделки за счет Армении”, пишет издание и предупреждает: “Армении об этом всегда надо помнить”.
Газета “Лрагир” пишет: “В начале 20 века Россия и Турция, чтобы спастись, создали союз, и когда все улеглось разодрали Армению на клочья – от Киликии до Карабаха и Нахичевани. 21-й век, в этом смысле, ничего нового не принес. Оказавшись в невыгодном положении на пути к формированию нового миропорядка, Россия и Турция вновь создают союз – в виде предложения о создании Кавказского альянса. Россия, запутавшаяся в собственных политических и экономических проблемах, решила временно передать Турции свой “протекторат” – Армению. Не случайно приглашение посмотреть футбол прозвучало именно в Москве”. При этом, пишет газета, “примечательно, что на встрече, прошедшей под девизом “улучшение армяно-турецких отношений”, не обсуждались вопросы, которые должны способствовать улучшению собственно самих отношений, зато осуждается вопрос Карабаха”. В таких условиях, считает газета, возникает множество вопросов, в частности” “Хватит ли властям Армении политического, общественного и интеллектуального ресурса, чтобы не повторить трагедию 20-го века? Насколько реальна тревога армянской общественности в том, что происходящее является совместной русско-турецкой программой по легитимизации действующей власти Армении? Ставят ли Москва и Анкара в известность о своих планах Армению, и если да, то до какой степени?”